Τι είναι οστεοπόρωση;

Είναι μια νόσος που χαρακτηρίζεται από προοδευτική απώλεια της οστικής μάζας του σκελετού, η οποία έχει σαν αποτέλεσμα τα οστά να γίνονται λιγότερο ανθεκτικά και επομένως περισσότερο εύθραυστα. Άρα γίνεται ευκολότερη η πρόκληση καταγμάτων κάτι που βέβαια έχει σαν επακόλουθα, πόνους, παραμορφώσεις , απώλεια της κινητικότητας, ανικανότητα κ.λ.π.

Σε προχωρημένη οστεοπόρωση τα κατάγματα γίνονται χωρίς να εξασκηθεί στα οστά σχεδόν καθόλου δύναμη (αυτόματα κατάγματα)

Το οστό είναι ζωντανός ιστός

Δεδομένου ότι η οστεοπόρωση είναι μια πάθηση των οστών, είναι χρήσιμο να μάθουμε πως σχηματίζονται τα οστά. Αντίθετα με την κοινή παραδοχή τα οστά δεν είναι κάτι συμπαγές και σταθερό. Αντίθετα τα οστά είναι ένας ζωντανός ιστός που έχει δικό του μεταβολισμό, δηλαδή διασπάται συνεχώς (ο επιστημονικός όρος είναι απορροφάτε) και σχηματίζεται ξανά, δηλαδή αναδομείται. Έτσι σ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου, το γερασμένο και παλιό οστό διασπάται και αναπληρώνεται από νέο. Το οστό σχηματίζεται από την παραγωγή μιας πρωτεΐνης που είναι μαλακή στην υφή της, το λεγόμενο κολλαγόνο. Η ουσία αυτή σκληραίνει με την εναπόθεση αλάτων φωσφορικού ασβεστίου και σ’ αυτό ακριβώς το ασβέστιο οφείλεται σε ένα μεγάλο μέρος η αντοχή και η σκληρότητα των οστών. Περίπου το 99% του ασβεστίου περιέχεται στον σκελετό και τα δόντια.

Κύκλος του οστικού μεταβολισμού με την ηλικία

Κατά την παιδική ηλικία προστίθεται νέο οστό πιο γρήγορα απ’ ότι απομακρύνεται το παλιό. Σαν αποτέλεσμα τα οστά αυξάνονται σε μέγεθος και γίνονται μεγαλύτερα, βαρύτερα και πυκνότερα. Κατά την εφηβεία και την πρώτη νεανική ηλικία η προσθήκη νέου οστού συνεχίζει να γίνεται ταχύτερα από την απορρόφηση του παλιού μέχρις ότου επιτευχθεί η κορυφαία οστική μάζα κάτι που συμβαίνει περίπου στην ηλικία των 25 μέχρι 35 ετών. Άρα μέχρι την ηλικία αυτή διάφορες δραστηριότητες που οδηγούν σε υψηλή οστική μάζα, όπως η άσκηση και η επαρκή πρόληψη ασβεστίου, βοηθούν και προστατεύουν από τα κατάγματα που μπορούν να συμβούν αργότερα στο υπόλοιπο της ζωής μας. Μετά την ηλικία των 35 ετών τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες η απορρόφηση του οστού γίνεται μεγαλύτερη από το σχηματισμό νέου με φυσιολογική συνέπεια τη μείωση της οστικής μάζας όσο περνάνε τα χρόνια.

Όμως ειδικά οι γυναίκες αρχίζουν να χάνουν οστό με πολύ μεγαλύτερο ρυθμό μετά την εμμηνόπαυση που συνήθως συμβαίνει ανάμεσα στα 45 με 55 χρόνια. Αυτή η γρήγορη απώλεια οστού στις γυναίκες συμβαίνει λόγω της ραγδαίας πτώσης της παραγωγής των οιστρογόνων που επέρχεται κατά την εμμηνόπαυση. Τα οιστρογόνα είναι ορμόνες που παράγονται από τις ωοθήκες και παίζουν προστατευτικό ρόλο στο σκελετό. Στην εμμηνόπαυση επομένως παύει αυτός ο προστατευτικός ρόλος των οιστρογόνων. Γι’ αυτό σ’ αυτή την ηλικία οι γυναίκες χάνουν πολύ πιο γρήγορα οστό απ’ ότι οι άνδρες.

Έτσι σε φυσιολογικές γυναίκες ο ρυθμός απώλειας της οστικής μάζας πριν από την εμμηνόπαυση είναι περίπου 1% το χρόνο, ενώ αμέσως μετά από αυτήν αυξάνεται περισσότερο (περίπου 3-6% το χρόνο). Ο γρήγορος αυτός ρυθμός απώλειας κρατά περίπου 5 με 10 χρόνια μετά την εμμηνόπαυση και επανέρχεται σε αργότερους ρυθμούς (περίπου 2% το χρόνο) στα περισσότερα ηλικιωμένα άτομα.

Κορυφαία οστική μάζα

Από τα παραπάνω είναι φανερή η τεράστια σημασία που παίζει η οστική μάζα που δημιουργείται κατά την διάρκεια της εφηβείας και της νεανικής ζωής. Όσο περισσότερη οστική μάζα έχει συσσωρευτεί μέχρι τα 30 περίπου χρόνια τόσο μεγαλύτερα αποθέματα (κορυφαία οστική μάζα) υπάρχει. Δημιουργώντας μεγάλη κορυφαία μάζα έχουμε μεγαλύτερες καταθέσεις στην τράπεζα ασβεστίου των οστών και επομένως μεγαλύτερο απόθεμα για να ξοδέψουμε στο υπόλοιπο της ζωής μας. Είναι επομένως σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι η πρόληψη της οστεοπόρωσης ξεκινά ήδη από την παιδική και νεανική ηλικία.

Η οστεοπόρωση είναι συχνή πάθηση

Υπολογίζεται ότι η οστεοπόρωση προσβάλλει το 6-7% του πληθυσμού. Όμως ο αριθμός των οστεοπορωτικών ατόμων μεγαλώνει μια που τώρα ζούμε περισσότερο. Η πάθηση αυτή είναι πολύ συχνή στις ανεπτυγμένες χώρες του Δυτικού κόσμου και πλήττει ειδικότερα τις γυναίκες. Για παράδειγμα ο κίνδυνος να πάθει μια γυναίκα οστεοπορωτικό κάταγμα στη ζωή της είναι 40%, που σημαίνει ότι 4 στις 10 γυναίκες θα πάθουν οστεοπορωτικά κατάγματα στη ζωή τους. Για σύγκριση αναφέρω ότι ο αντίστοιχος κίνδυνος για τον καρκίνο του μαστού είναι μόλις 9%. Μεγάλες επιδημιολογικές μελέτες έχουν καταλήξει ότι μια στις δύο γυναίκες στην ηλικία των 60 ετών έχουν τουλάχιστον ένα κάταγμα σπονδύλου, ενώ στην ηλικία των 75 ετών μια στις έξη γυναίκες έχει πιθανότητα να υποστεί κάταγμα του ισχίου.

Δεν είναι ακριβώς γνωστό τι προκαλεί την οστεοπόρωση. Είμαστε όμως σίγουροι ότι μπορούν να την προκαλέσουν πάρα πολλά αίτια. Μερικά από αυτά είναι:

    • Προχωρημένη ηλικία
    • Γυναικείο φύλο
    • Λευκή φυλή
    • Μικρόσωμη λεπτή εμφάνιση
    • Πρόωρη εμμηνόπαυση, διαταραχές του κύκλου
    • Θετικό οικογενειακό ιστορικό
    • Κατάχρηση καπνίσματος οινοπνευματωδών
    • Καθιστική ζωή και περιορισμένη φυσική άσκηση
    • Ανεπαρκής πρόσληψη ασβεστίου
    • Διάφορα φάρμακα

Η συχνότερη όμως αιτία είναι η ελάττωση της οστικής μάζας που συμβαίνει στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση, αυτή δηλαδή που ονομάζεται μετεεμηνοπαυσιακή οστεοπόρωση.

Εκτός από τα παραπάνω πάρα πολλές άλλες παθήσεις, μπορούν επίσης να προκαλέσουν οστεοπόρωση. Έτσι ένα ευρύ φάσμα νοσημάτων (υπογοναδισμός, θυρεοειδοπάθειες, νεφροπάθειες, ρευματοπάθειες κ.λ.π.) μπορούν να προκαλέσουν οστεοπόρωση

Έχει λοιπόν τεράστια σημασία το να διευκρινίσει κανείς την αιτιολογία της οστεοπόρωσης ενός συγκεκριμένου ατόμου, γιατί προφανώς τότε μόνο μπορεί να δοθεί και η αντίστοιχη θεραπεία.

Η οστεοπόρωση προκαλεί επικίνδυνα κατάγματα

Η οστεοπόρωση προκαλεί ελάττωση της πυκνότητας των οστών με συνέπεια τη μείωση της μηχανικής τους αντοχής. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να προκαλούνται εύκολα και συχνά κατάγματα παντού και κυρίως στους καρπούς, την οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης και τα ισχία. Το πιο σοβαρό και επικίνδυνο κάταγμα από τα παραπάνω είναι αυτό του ισχίου. Οδηγεί σε ποσοστό 20% στο θάνατο τους πρώτους 6 μήνες 50% σε μόνιμη αναπηρία και τέλος ένα 25% έχει ανάγκη από μακρόχρονη νοσηλεία. Είναι αυτονόητο ότι οι κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις αυτών των καταγμάτων είναι τεράστιες και το κόστος θα αυξηθεί σημαντικά δεδομένου ότι υπολογίζεται ότι το 2040 ο ετήσιος αριθμός οστεοπορωτικών καταγμάτων προβλέπεται να τριπλασιαστεί.

Η καλύτερη θεραπεία είναι η έγκαιρη διάγνωση

Η ουσιαστική θεραπεία της οστεοπόρωσης είναι η πρόληψή της. Όταν εγκατασταθεί η οστεοπόρωση στην καλύτερη περίπτωση περιμένουμε από τη θεραπεία να σταθεροποιήσει ή να επιβραδύνει το ρυθμό απώλειας της οστικής μάζας και σπάνια να εξαφανίσει τη νόσο.

Πως ανακαλύπτεται η οστεοπόρωση;

Παλαιότερα ο μόνος τρόπος για να διαγνωσθεί η οστεοπόρωση ήταν να υποστεί κανείς προηγουμένως κάταγμα το οποίο να φαινόταν στην ακτινογραφία. Για να συμβεί κάτι τέτοιο, πρέπει ο σκελετός να χάσει περίπου 30% της οστικής του μάζας, δηλαδή είναι πλέον αργά. Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια αναπτύχθηκαν νέες μέθοδοι για την ποσοτική εκτίμηση της οστικής μάζας. Έτσι σήμερα η διάγνωση γίνεται με τη μέτρηση της οστικής μάζας σε διάφορες περιοχές του σώματος με τη βοήθεια φωτονίων διπλής δόσης (Dual Energy X-Ray Absorptiometry, DEXA). Με την εξελιγμένη αυτή τεχνική γίνονται απλές εύκολες και αναίμακτες μετρήσεις που δίνουν ελάχιστη ακτινοβολία στον εξεταζόμενο (περίπου όσο το 1/10 της ακτινογραφίας του δοντιού). Η εξέταση γίνεται στις περιοχές εκείνες που υπάρχει αυξημένος κίνδυνος οστεοπορωτικών καταγμάτων (καρπός, ΟΜΣΣ, ισχία) αλλά και σε ολόκληρο το σώμα (ολόσωμη μέτρηση). Η μέτρηση διαρκεί λιγότερο από 5 λεπτά. Τα σύγχρονα μηχανήματα έχουν πολύ μεγάλη ακρίβεια και επιτρέπουν πλέον την πρώιμη διάγνωση της νόσου. Επιπλέον μπορούν και κάνουν και πλάγιες μετρήσεις οπότε έχει κανείς τη δυνατότητα να εκτιμήσει και τον όγκο και την πυκνότητα του οστού.

Το αποτέλεσμα μιας μέτρησης εκφράζεται συγκρίνοντας το με πολλά μεγέθη

– Με τις αντίστοιχες τιμές φυσιολογικών ατόμων του ιδίου φύλου και ηλικία (Z score)

– Με την αντίστοιχη τιμή κορυφαίας οστικής μάζας νεαρών φυσιολογικών ατόμων του ιδίου φύλου (T score)

Πότε μια μέτρηση θεωρείται παθολογική;

Το 1994 διάφοροι διεθνείς οργανισμοί (European Foundation for Osteoporosis and Bone Disease, η  National Osteoporosis Foundation των ΗΠΑ και η World Health Organisation WHO) διαμόρφωσαν από κοινού ορισμένα κριτήρια για τη διάγνωση της οστεοπόρωσης ανάλογα με το πόσο απέχει η τιμη της οστικής μάζας από την αντίστοιχη μέση φυσιολογική τιμή νεαρών ατόμων ίδιου φύλου (T score)

Από τα παραπάνω φαίνεται ότι η ερμηνεία των αποτελεσμάτων των μετρήσεων της οστικής μάζας είναι πολύπλοκη δουλειά και επομένως ο ιατρός είναι αυτός που θα αξιολογήσει τη μέτρηση και θα σας ενημερώσεις συνεκτιμώντας και άλλα στοιχεία που σας

Πότε πρέπει να μετράτε η οστική μάζα;

Οι μετρήσεις της οστικής πυκνότητας γίνονται για δυο λόγους. Είτε για να διαγνώσει κανείς έγκαιρα την ύπαρξη χαμηλής οστικής μάζας προκειμένου  να εκτιμήσει τον επερχόμενο κίνδυνο κατάγματος, είτε για να παρακολουθήσει διαχρονικά (follow-up) τις μεταβολές της οστικής μάζας ή την επίδραση μιας θεραπείας σε αυτή.

Υπάρχει θεραπεία στην Οστεοπόρωση;

Αν η οστεοπόρωση ανιχνευθεί έγκαιρα υπάρχουν φάρμακα για να βελτιώσουν την οστική μάζα ή στην χειρότερη περίπτωση να επιβραδύνουν την απώλειά της.

Κοινός στόχος των θεραπευτικών σχημάτων είναι να διατηρήσουν την οστική μάζα πάνω από το κατώφλι του κατάγματος, πάνω δηλαδή από το κρίσιμο όριο, που αν ξεπεραστεί προς τα κάτω οι συνηθισμένες δυνάμεις που εξασκούνται πάνω στα οστά, μπορεί να προκαλέσουν κατάγματα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με δύο τρόπους:

Ο πρώτος είναι η πρόληψη που έχει σαν στόχο τη δημιουργία όσο το δυνατόν μεγαλύτερης οστικής μάζας, τον σχηματισμό δηλαδή ικανοποιητικής κορυφαίας οστικής μάζας. Επομένως η πρόληψη πρέπει να ξεκινά ήδη από την παιδική ηλικία.

Ο δεύτερος τρόπος είναι η θεραπεία. Σήμερα υπάρχουν πολλά και διαφορετικά θεραπευτικά σχήματα για τη θεραπεία της οστεοπόρωσης. Είναι προφανές ότι ο μόνος που μπορεί να σας συστήσει την κατάλληλη για την περίπτωση σας θεραπεία είναι ο ιατρός σας.